Իմ ծննդա­վայ­րում լու­րե­րը տա­րած­վում են լույ­սի ա­րա­գութ­յամբ: Չես հասց­նում ար­տա­բե­րել նա­խա­դա­սութ­յանդ եզ­րա­փա­կիչ բա­ռը` բնա­կա­վայ­րի ու­ղիղ կեսն ար­դեն ակ­տիվ քննար­կում է նոր ի­րա­դար­ձութ­յու­նը, հա­մե­մե­լով այն ֆան­տաս­տիկ ման­րա­մաս­նութ­յուն­նե­րով և, ան­պատ­ճառ, սե­փա­կան մեկ­նա­բա­նութ­յուն­նե­րով: Ընդ ո­րում, լու­րե­րի սփռվե­լու մե­խա­նիզ­մը մե­րոնց հե­ղի­նա­կա­յին գաղտ­նիք­նե­րից մեկն է, ա­մե­նամ­շու­շոտն ու ան­հա­սա­նե­լին: Չա­լա­րես ու ա­մեն ինչ գրի առ­նես: Այս պա­րա­գա­յում ա­մուր ներ­վեր ու­նե­նալն ա­ռաջ­նա­հերթ խնդիր է: Այն, ինչ կհնչի, յու­րա­քանչ­յուր թու­լա­մոր­թի հեշ­տութ­յամբ դուրս կմղի հո­գե­կան հավա­սա­րակշ­ռութ­յու­նից, կ- ստի­պի դի­մե­լու նոր, հա­ճախ ա­նի­մաստ, ար­տա­ռոց քայ­լե­րի, ո­րոնք էլ ան­համ­բեր ակն­կա­լում է վառ եր­ևա­կա­յութ­յուն ու­նե­ցող պա­րապ-սա­րապ ժո­ղո­վուր­դը: Այս մի­ջա­վայ­րում ապ­րելն իր ա­ռանձ­նա­կի հմայքն ու­նի: Փրկ­վում է ու­ժե­ղը. այս­պես է, կար­ծեմ, հնչում հան­րա­հայտ Դար­վի­նի ոչ պա­կաս հայտ­նի ա­ֆո­րիզ­մը: Ֆոլկ­ներն ու Մար­կե­սը և ն­րանց նման­նե­րը այս­տեղ ա­նե­լիք չու­նեն: Ն­րանց հնա­րո­վի սյու­ժետ­նե­րից մե­րոն­ցից և­ ոչ մեկն ունքն ան­գամ չի շար­ժի: Ա­ռաս­պե­լա­կան ռեա­լիզ­մը ծննդով իմ փոքր հայ­րե­նի­քից է, ինչ­պես դա­րեր, տաս­նամ­յակ­ներ, տա­րի­ներ ու ա­միս­ներ ա­ռաջ, այն ա­րար­վում է հո­վա­շատ դա­լան­նե­րում, խնջույ­քի սե- ­ղա­նի շուր­ջը, մեռ­լատ­նե­րում, տղա­մարդ­կանց առ­վա­կող­քի հա­վա­քա­տե­ղում:

 Ա­մառ­վա ա­լար­կոտ օ­րե­րից մեկն էր: Ա­րե­վից շնչա­հեղձ­ված տնե­րը, ծառ­նե­րը, փո­ղոց­նե­րը ա­սես հալ­չում էին, կա­մաց-կա­մաց, ան­հույս ան­հե­տա­նում: Այն մա­սին, որ կյան­քը թերևս շա­րու­նակ­վում է, հի­շեց­նում էր մորս շո­գից տա­ռա­պա­գին տնքոց­նե­րը: Այդ­պես էլ ան­հուշ կմեռ­ներ օ­րը, ե­թե հայրս տեղ չհասց­ներ անս­պա­սե­լի ու ան­հա­վա­տա­լի լու­րը: Վար­ժա­պե­տոնց Սե­րո­բը, ո­րին ան­ձամբ ի­մա­ցող­նե­րից շա­տերը վա­ղուց ար­դեն մա­հա­ցել էին, ողջ-ա­ռողջ է, պա­տե­րազ­մում գե­րի է ըն­կել, Օս­վեն­- ցի­մում է, թե` Մայ­դա­նե­կում, ֆա­շիստ­նե­րը լավ տան­ջել են, բայց, գե­ներ են չ­՞է, չի ընկճ­վել` «ի­րան չի կորց­րել», - հայ­րե­նակ­ցի համար ոչ ա­ռանց ցու­ցադ­րա­կան հպար­տութ­յան ինքն ի­րեն ուղ­ղում է հայրս, - «ա­րանք է քցել, հար­մա­րաց­րել ու փա­խել»: - Դ­րանց սոյն է էդ­պես, - եզ­րա­հան­գում է տատս, - էն գլխից էլ ցե­ղո­վի ճար­պիկ են:

 Տա­տիս մե­րոնց մա­սին հայտ­նի է ա­մեն ինչ: «­Մե­րոնք» ա­սածս միայն մար­դիկ չեն, ո­րոնք մի մեծ ամ­բող­ջութ­յան ըն­դա­մե­նը փոքր մասն են կազ­մում, մնաց­յա­լը լրաց­նում են սար ու ծառ, այ­գի ու ձոր, ծա­նոթ – բա­րե­կա­մի շուն ու կա­տու: Այս բո­րո­րը ի­րա­րու մեջ հան­գուց­ված են հա­վա­նա­կան ու ան­հա­վա­նա­կան կա- ­պե­րով: Ե­րե փոր­ձես գծան­կա­րի մի­ջո­ցով պատ­կե­րել այդ բարդ հան­գույ­ցը, ա­պա կստաց­վի մի այն­պի­սի խզբզանք, ո­րից տատս ան­գամ իր ա­մուր գի­տե­լիք­նե­րով գլուխ չի հա­նի:

- Լավ դու որ­տե՜­ղից ի­մա­ցար, - հե­տաքրքր­վեց մայրս:

- Որ­տե­ղի՜ց, որ­տե­ղի՜ց, - լար­վեց հայրս, - տղա­յի հետ եմ աշ­խա­տում, չես հի­շու՜մ..., Վա­հանն է­սօր ու­շա­ցած ե­կավ ու լա­ցա­կու­մած պատ­մեց, թե ինչ է կա­տար­վում ի­րենց տա­նը, ծեր ու մա­նուկ խառն­ված, ու­րա­խութ­յու­նից մեկ լա­լիս են, մեկ ծի­ծա­ղում, հետն էլ գտնվա­ծի պա­տե­րազ­մա­կան նա­մակ­ներն են ի­րար ձեռ­քից խլխլում, բարձ­րա­ձայն կար­դում, համ­բու­րում:

- Տես­նո՞ղ է ե­ղե՜լ, - թեթև կաս­կա­ծան­քով ու միայն ի­րեն հա­տուկ նրբան­կա­տութ­յամբ ար­տա­բե­րեց տատս:

- Այ մամ, նո­րի՞ց սկսե­ցիր հե­տաքն­նութ­յունդ, դե որ ա­սում են կեն­դա­նի է, ու­րեմն տե­սել են, - հորս կան­խեց մայրս:

- Էն լավ, փառք Աստ­ծո, - հնա­զան­դո­րեն ար­տա­սա­նեց ա­մեն բան ի­մա­ցող տատս, ու խո­սակ­ցութ­յունն դրա­նով ա­վարտ­վեց: Օ­րը հան­գավ հո­գուս ան­սո­վոր խա­ղա­ղութ­յամբ: Հա զար­մա­նում էի, թե որ­տե­ղից այս հազ­վա­դեպ ու հա­ճե­լի զգա­ցո­ղութ­յու­նը, հե­տո ինքս ինձ ժպտա­լով հի­շում էի նո­րութ­յու­նը: Նա­խա­գի­շե­րի վեր­ջին ա­կոր­դը մորս խո­րի­մաստ հա­ռաչն էր. «­Խեղճ Լա­վու՜ր…»: Կա­րեկ­ցանքն ուղղ­ված էր հե­րո­սի աղջ­կան, Լաու­րա­յին, ո­րը հա­մա­քա­ղա- ­քա­ցի­նե­րին հայտ­նի էր «դե­ղա­տան Լա­վուր» «կար­ճա­ռոտ» մա­կա­նու­նով: Նախ­կին հա­մա­դա­սա­րան­ցի­նե­րը ջեր­մութ­յամբ ու նվի­րու­մով պահ­պա­նում էին հին օ­րե­րի հա­վա­տարմութ­յու­նը, հան­դի­պե­լիս ա­նա­սե­լի սի­րով հար­ցու­փորձ էին ա­նում ի­րա­րից, տու­նու­տե­ղից, պատ­րաս­տա­կամ նետ­վում ի­րար օգ­նե­լու: Փոք­րուց սի­րում էի մորս հետ որ­ևէ տեղ ուղ­ևոր­վել: Նա­խա­պես ըմ­բոշխ­նում էի այն պա­հը, երբ կհան­դի­պեի նրա ման­կութ­յան բազ­մա­քա­նակ ըն­կեր-ըն­կե­րու­հի­նե­րին, ո­րոնք ջերմ գրկե­լու էին ինձ, ու­շա­դիր, սրտա­ցավ հարց­նե­լու ա­մեն մի ման­րու­քի մա­սին ու ան­կեղծ ու­րա­խա­նա­լու իմ ա­մե­նա­փոք­րիկ հա­ջո­ղութ­յուն­նե­րով: Ն­րանց ներշն­չած ա­պա­հո­վութ­յան զգա­ցո­ղութ­յու­նը հե­տա­գա­յում շատ օգ­նեց ինձ, թեև, ինչ խոսք, նաև խան­գա­րեց: Լաու­րան բո­լոր ճա­նա­չած­նե­րիցս ա­մե­նասր­տա­ցավն ու ջերմն էր: Սեղ­մում էր կրծքին, համ­բու­րում, մե­ծա­րան­քով նա­յում ինձ, ու ես զգում էի նշա­նա­կա­լիութ­յունս, ոգ­ևոր­վում: Միև­նույն է, նրա աչ­քե­րից դուրս հոր­դող տխրութ­յու­նը չնկա­տել ան­կա­րե­լի էր: Ան­գամ գե­ղե­ցիկ, բա­րի ժպի­տը ա­նըն­դու­նակ էր թաքց­նել այն: Մայրս պատ­մել էր, որ հո­րը կռվում կորց­նե­լուց հե­տո նրանց հա­մե­րաշխ ըն­տա­նի­քը մի տե­սակ խեղ­ճա­ցավ, ար­դեն քա­նի տաս­նամ­յակ քույր ու եղ­բայր­ներ չեն կա­րո­ղա­նում ձեր­բա­զատ­վել դժբախ­տութ­յան զգա­ցո­ղութ­յու­նից, թեև մե­նակ չէին ի­րենց վշտի մեջ, շուրջ բո­լո­րը պա­տե­րազ­մում հայր ու եղ­բայր կորց­րած մար­դիկ են: Հո­րը հի­շե­լիս, իսկ ես չեմ մտա­բե­րում մի դեպք, որ Լաու­րան մեր հան­դիպ­ման ժա­մա­նակ ծնո­ղին չհի­շեր, աչ­քերն ան­մի­ջա­պես թրջում էր, խոս­քը հե­կե­կան­քի վե­րա­ծում: Հույ­սի փոք­րիկ նշույ­լը, թե հայ­րը փրկվել է, չի զոհ­վել, մեկ կայ­ծում էր, մեկ էլ հանգ­չում ու վերս­տին արթ­նա­նում: Բա­նը նրա­նում էր, որ մահ­վան թուղթն ստա­նա­լուց հե­տո, թե ա­ռաջ` այդ­պի­սի ման­րուք­նե­րը դժվար է մտա­պա­հել, տեղ էր հա­սել նաև մեկ այլ թուղթ` պաշ­տո­նա­կան հա­ղոր­դագ­րութ­յուն այն մա­սին, որ Սե­րոբ Վար­ժա­պետ­յա­նը ան­հետ կո­րել է Վար­շա­վա­յի ա­զա­տագր­ման հա­մար մղված կռիվ­նե­րի ժա­մա­նակ: Սա­կայն տա­րի­նե­րի սպա­սու­մը ա­նարդ­յունք էր, այն միայն հո­գե­մա­շում էր հոր հիշա­տա­կին հա­վա­տա­րիմ այս գե­ղե­ցիկ ու խեղճ մարդ­կանց:

Ճիշտն ա­սած, մորս հա­ռա­չան­քը պա­րու­րեց ինձ ան­հույս տա­րա­կու­սան­քով: Չէ՜, կա-չկա մայրս էլ կաս­կա­ծում էր կա­տար­վա­ծի ճշմար­տութ­- յան մեջ:

Բաց­ված օր­վա հետ տեղ հա­սան նոր ման­րա­մաս­նութ­յուն­ներ: Հան­կարծ հայտ­նի դար­ձավ չգի­տես ին­չու մինչ այդ ան­հայտ մնա­ցած մի փաստ: Միաչ­քա­նի Լ­ևոն էր լու­սա­վո­րել մեր հար­ևա­նին: Իբր թե միջ­քա­ղա­քա­յի­նի վա­րորդ Բուդ­յո­նը ար­տա­- սահ­ման­յան ճա­նա­պար­հոր­դութ­յան ժա­մա­նակ` ու­ղե­գի­րը վի­ճա­կա­խա­ղով էր շա­հել, տե­սել է Սե­րո­բին, ի­հար­կե, ծե­րա­ցած, թեև լավ հա­գած- կա­պած, ճա­նա­չել է, բայց ա­մա­չել է մո­տե­նալ, ճիշտն ա­սած, իր իսկ բա­ռե­րով` նաև վա­խե­ցել է` օ­տար եր­կիր, հա­մա­տա­րած թշնա­մա­կան կա­պի­տա­լիզմ, ի՞նչ ի­մա­նաս, ինչ­քա­նո՞վ հայ­րե­նա­սի­րա­կան կլի­ներ ա­րար­քը…Այս նո­րութ­յա­նը տատս ա­ռանձ­նա­պես մեծ նշա­նա­կութ­յուն չտվեց: - Վար­դա­զա­րենց Լ­ևո­յի բե­րա­նից ճիշտ բառ լսած կա՜ք, - հայ­տա­րա­րեց նա: - Չե­ղած տե­ղից էն­պի­սի մի սուտ կհնա­րի, որ հե­տո տա­սը ադ­վո­կատ չեն կա­րո­ղա­նա հեր­քել: Պո­ղո­սի Բուդ­յո­նին էլ թե լսե­լու լի­նենք, ու­րեմն պի­տի հա­վա­տանք, որ Բել­կա­յի ու Ստ­րել­կա­յի հետ տիե­զերք է թռել ու էն­տեղ էլ օ­ղոր­մա­ծիկ Պո­ղո­սի հո­գու հետ է զրու­ցել:

 Ե­րե­կո­յան, հորս աշ­խա­տան­քից վե­րա­դառ­նա­լուն պես հա­վաք­վե­ցինք շուր­ջը նոր տե­ղե­կութ­յուն­ներ ի­մա­նա­լու ակն­կա­լի­քով: Հայրս ցու­ցադ­րա­բար լռում էր, եր­ևի թե նպա­տակ ու­նե­նա­լով ա­վե­լի բոր­բո­քել մեր եր­ևա­կա­յութ­յու­նը:

- Շատ պի­տի՞ տան­ջես, - ա­ռա­ջին չդի­մա­ցավ մայրս, - Լա­վու­րեն­ցից ի՞նչ կա:

 Հորս լար­ված հա­յաց­քը ոչ մի լավ բան չէր հու­շում: Դուրս ե­կավ պատշ­գամբ, հեն­վեց սանդ­ղա­ճա­ղե­րին ու դռան ա­րան­քից մեզ նե­տեց բա­վա­կա­նին տա­րօ­րի­նակ մի նա­խա­դա­սութ­յուն:

- Էր­նակ չէ՜ր, ա­մեն մարդ իր բան ու գոր­ծին, այ­գի էին մշա­կում, գի­նի սար­քում: Հի­մա ար­տա­սահ­ման են հո­րի­նել, եր­կու-ե­րեք օ­րով, թե մի տեղ գնան, ետ են վե­րա­դառ­նում լրիվ օ­տա­րա­ցած, քթներն էլ վեր տնկած, մթոմ ար­դեն եվ­րո­պա­ցի են: Է­լի թող եվ­րո­պա­ցի լի­նեն, Աստ­ված ի­րենց հետ, բայց ու­րի­շի հո­գին տակ­նուվ­րա ա­նելն ին­չի՜ս է:

Քիչ անց, երբ հայրս հան­դարտ­վեց, ի­մա­ցանք ե­ղե­լութ­յու­նը: Ու­րեմն, ար­տա­սահ­ման կա­տա­րած ուղ­ևո­րութ­յան ժա­մա­նակ սո­ցիա­լիս­տա­կան լա­գե­րի մի կո­րած, մո­լո­րած քա­ղա­քում մեր փո­ղո­ցի վեր­ևի թա­ղում բնակ­վող­նե­րից մե­կի ձեռքն է ընկ­նում վիս­կու մի շիշ, ո­րը խորհր­դա­յին զբո­սաշր­ջի­կի հա­մար ար­դեն եր­ևույթ էր, պար­ծե­նա­լու լուրջ ա­ռար­կա: Սա­կայն ու­շա­դիր զննե­լուց հե­տո`իսկ չմո­ռա­նամ ա­սել, որ մե­րոնք, ի­մի­ջիայ­լոց, ձեռքն ըն­կա­ծը տե­ղը տե­ղին զննե­լու բնա­ծին ըն­դու­նա­կութ­յուն ու պա­հանջ ու­նեն, մեր տու­րիս­տը հայտ­նա­բե­րում է, այն, ինչ հե­տո եր­կար ա­միս­ներ պետք է տակ­նուվ­րա ա­ներ մեր քա­ղա­քը: Շ­շի ա­նա­ռակե­լիո­րեն գե­ղե­ցիկ պի­տա­կի վեր­ևի աջ անկ­յու­նում, աչ­քի էին զար­նում ա­սես ան­փու­թո­րեն, ո­րո­շա­կի թե­քութ­յամբ հա­յե­րեն ձե­ռագր­ված «­Սե­րոբ Վար­ժա­պետ­յան» բա­ռե­րը: Ինչ­պես նշվել է, իմ հայ­րե­նա­կից­նե­րի մոտ ա­ռանձ­նա­պես զար­գա­ցած է գե­ղար­վես­տա­կան վառ մտա­ծո­ղութ­յու­նը, ի­րա­դար­ձութ­յուն­նե­րի ման­- րազ­նին ու բազ­մա­կող­մա­նի վեր­լու­ծութ­յու­նը: Բ­նա­կա­նա­բար, վե­րին թաղ­ցու շփոր­թութ­յու­նը եր­կար չի տևում: Ձեռք բե­րած նոր փաս­տե­րը ի­մա­ցա­ծի հետ հա­մադ­րե­լով, մեր տե­ղա­կան Շեր­լոք Հոլմ­սը հան­գում է հետև­յա­լին. պա­տե­րազ­մից հե­տո Սե­րո­բը հիմ­նա­վոր­վել է «էս­տե­ղա­րենք», տուն-տեղ է դրել: Գի­նե­գործ­նե­րի որ­դին էլ ին­չո՞վ պի­տի զբաղ­վեր, խա­ղող է ա­ճեց­նում, գի­նի, ա­րաղ է սար­քում, եր­ևում է լավ էլ ա­նուն ու­նի: Տ­րա­մա­բա­նա­կան ան­վի­ճե­լի այս եզ­րա­հան­գում­նե­րով իմ սրտա­ցավ հայ­րե­նա­կի­ցը ա­ռանց երկմ­տան­քի ճամփ­րուկն է խցկում անգ­նա­հա­տե­լի վկա­յութ­յունն ու շտա­պում, ի­հար­կե, ոչ ա­ռանց փոխ­հա­տուց­ման ակն­կա­լի­քի` տեղ հասց­նել Սե­րո­բի կեն­դա­նութ­յան անժխ­տե­լի ա­պա­ցույ­ցը:

Այս պատ­մութ­յու­նը հա­մո­զիչ չէր լի­նի, ե­թե բո­լորս, մեր ու մա­նուկ, հայր ու որ­դի սե­փա­կան աչ­քե­րով չտես­նեինք, չտնտղեինք այդ­պես էլ ու­զում եմ ա­սել` չա­րա­գու­շակ վիս­կու շի­շը: Պի­տա­կի վրա տպագր­ված բազ­մա­քա­նակ օ­տա­րա­լե­զու բա­ռե­րի վեր­ևում փա­ռա­հեղ փռված ձե­ռա­գիր հա­յե­րեն տա­ռե­րը մի­րաժ չէին: Զա­վեշ­տը նրա­նում էր, որ դրանք շատ նման էին ռազ­մա­ճա­կա­տից չորս տաս­նամ­յակ ա­ռաջ ու­ղարկ­ված նա­մակ­նե­րի տա­ռե­րին: Կաս­կած չկար. թե նա­մակ­նե­րը, և թե՛ շշի վրա դրոշմ­ված ա­նուն-հայ­րա­նու­նը գրված էին նույն ձեռ­քով: Ինչ­քան էլ չա­րա­խո­սեմ մե­րոնց, ծաղ­րեմ նրանց ֆան­տաս­տիկ պատ­մութ­յուն­ներ հորի­նե­լու նկատ­մամբ ու­նե­ցած սե­րը, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, ի պա­տիվ հայ­րե­նա­կից­նե­րիս, պետք է խոս­տո­վա­նեմ, որ սթա­փութ­յունն էլ եր­բեք, մա­նա­վանդ շատ պա­տաս­խա­նա­տու պա­հե­րին, չի լքում նրանց: Թեև շուրջ բո­լորս, բա­ցա­ռութ­յամբ զգու­շա­վոր տա­տիս ու հորս, հա­վա­տում էին կա­տար­ված հրաշ­քին, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ ո­րո­շում ըն­դուն­վեց Սե­րո­բի կեն­դա­նութ­յան օգ­տին խո­սող փաս­տարկ­նե­րը ներ­կա­յաց­նել հա­մա­պա­տաս­խան օր­գան­նե­րին: Շատ «գրագետներից» մե­կը` այդ պա­հին էր, ար­տա­բե­րեց մինչ այդ մե­րոնց ան­ծա­նոթ մի բառ, ո­րին հե­տո ին­տե­լեկ­տով փայ­լե­լու մի­տու­մով տե­ղին-ան­տե­ղին դի­մում էին բո­լո­րը, մեծ ու մա­նուկ: Այդ ար­ժա­նա­հի­շա­տակ օ­րից «գրա­ֆո­լոգ» տեր­մի­նը ա­մուր հաս­տատ­վեց տե­ղա­կան գու­նա­գեղ բա­ռա­պա­շա­րում: - Բա­լիկ ջան, որ մե­ծա­նաս, ի՜նչ ես դառ­նա­լու, - հարց­նում էինք բա­կում խա­ղա­ցող որ­ևէ փոք­րի­կի, - գրա­ֆո­լո՜գ, - ա­ռանց խա­ղից կտրվե­լու, ցու­ցա­մա­տը քթա­ծա­կում լռած ու­րախ կան­չում էր փոք­րի­կը:

Հա, ու­շա­ցու­մով ա­սեմ, որ պատ­մածս զուտ վա­վե­րագ­րութ­յուն է, և­ ե­թե չեք հա­վա­տում, մեր կող­մե­րում լի­նե­լիս, կա­րող եք ճշտել ցան­կա­ցած որ­ևէ մե­կին դի­մե­լով:

 Մինչ պա­տաս­խա­նը տեղ կհաս­ներ, հի­շում եմ, մար­դիկ հան­դարտ­վե­ցին, ա­մեն մե­կը վե­րա­դար­ձավ իր բան ու գոր­ծին, հորս ա­սե­լով` ան­գամ Վա­հանն էր ուշ­քի ե­կել, գոր­ծա­տե­ղում սկսել էր կա­տա­կե­լը, ըն­կեր տղա­նե­րին կի­սա­լուրջ, կի­սա­կա­տակ խոսք էր տա­լիս հոր ու­նե­ցա­ծից պետք ե­ղած տե­ղը բա­ժին հա­նել: Միայն Լաու­րա­յի ար­ցուք­ներն էին ա­ռա­տա­ցել: - Ռի­մա ջան, վա­խե­նում եմ նո­րից կորց­նեմ հորս, այս ան­գամ ընդ­միշտ, - խեղ­ճա­ցած խոս­տո­վա­նեց նա մի օր:

 Պա­տաս­խանն ի­րեն սպա­սեց­նել չտվեց: Ըստ ձե­ռագ­րե­րի նույ­նա­կա­նութ­յան հար­ցե­րով զբաղ­վող մաս­նա­գետ­նե­րի կող­մից անց­կաց­ված փոր­ձաքն­նութ­յան, թե նա­մակ­նե­րը, թե շշի հա­յե­րեն մա­կագ­րութ­յու­նը ան­վի­ճե­լիո­րեն պատ­կա­նում էին նույն ձեռ­քին: Ռում­բի պայ­թու­նի էր նման այդ լու­րը: Ա­նու­նով հայ­րե­նա­կից­ներ շատ ու­նեինք: Մե­րոն­ցից ա­մե­նան­շա­նա­վոր­նե­րը վա­ղուց մոսկ­վա­նե­րում ճա­նաչ­ված մտա­վո­րա­կան­ներ ու գիտ­նա­կան­ներ էին: Սա­կայն Սե­րո­բի ճա­կա­տա­գի­րը նմա­նը չու­ներ: Ի­րա­վի­ճա­կը սոսկ լար­ված հա­մա­րելն այն չէր: Մար­դիկ տեն­դա­գին սպա­սում էին նոր լու­րե­րի: Ան­գամ ա­մե­նա­վառ եր­ևա­կա­յութ­յուն ու­նե­ցող­ներն ա­նուժ սսկվել էին: Ս­տեղ­ծա­գոր­ծե­լու ըն­դու­նա­կութ­յու­նը մի ակն­թար­թում կորց­րած, նրանք մո­լոր­ված հույս­նե­րը կա­պում էին ին­ֆոր­մա­ցիա­յի ա­վե­լի կա­րող աղբ­յուր­նե­րի հետ: Մի քա­նի ան­գամ Սե­րո­բի պատ­մութ­յու­նը հնչեց Սփ­յուռ­քի հա­յութ­յան հա­մար տրվող ռա­դիո­հա­ղոր­դա­շա­րե­րում: Մայրս պար­տա­դիր հուզ­վում էր հա­ղորդ­ման վեր­ջին տո­ղե­րը լսե­լիս: - «­Լու­րեր կան, որ Սե­րոբ Վար­ժա­պետ­յա­նը ողջ և­ ա­ռողջ է և­ ապ­րում է հե­ռա­վոր Շոտ­լան­դիա­յում», - գե­ղե­ցիկ ա­ռո­գա­նութ­յամբ ար­տա­բե­րում էր կա­նա­ցի հա­ճե­լի ձայ­նը: Զար­մա­նա­լիո­րեն մինչ այդ չէր գտնվել մե­կը, որ ու­շադ­րութ­յուն դարձ­ներ վիս­կին ար­տա­հա­նող երկ­րի անվան­մա­նը:

 - Շոտ­լան­դիա­յու՞մ, - հեր­թա­կան ան­գամ լսե­լուց հե­տո հար­ցադր­վեց հայրս ու թեք­վեց դե­պի ինձ: - Հի­շու՞մ ես, ան­ցած ամ­ռա­նը ըն­կեր­նե­րիդ հետ մի շոտ­լան­դա­ցի էր ե­կել մեր տուն, Ամ­բերդ գնա­ցինք, լավ տղա էր, մեր հա­մալ­սա­րան են հրա­վի­րել անգ­լե­րեն դա­սա­վան­դե­լու նպա­տա­կով: Ու­րիշ հնար չեմ տես­նում, պետք է գտնել Ռո­րիին և­ ա­մեն ինչ մե­կընդ­միշտ պար­զել: Հայրս շատ վճռա­կան էր: Ան­մի­ջա­պես հա­վա­քեց Վա­հա­նի հա­մա­րը, պատ­մեց ա­մեն ինչ: Մ­նա­ցա­ծը լոկ ժա­մա­նա­կի հարց էր: Հայրս տուն հա­սավ ուշ գի­շե­րին, մի տե­սակ կոտր­ված, սա­կայն ա­սես ինչ որ ծանր բե­ռից ա­զատ­ված: Ռո­րին ժպի­տով ձեռքն էր վերց­րել վիս­կու ծա­նոթ շի­շը և շոտ­լան­դա­ցու ուղ­ղամ­տութ­յամբ ա­սել, որ վիս­կու այս տա­րած­ված տե­սա­կը իր հայ­րե­նի­քում ար­տադր­վում է դեռևս տաս­նին­նե­րորդ դա­րի վեր­ջե­րից, իսկ հա­յե­րեն տա­ռեր հի­շեց­նող ա­րա­գա­գիր հա­պա­վու­մը լոկ հան­րա­հայտ խմիչ­քի տե­ղա­կան լեզ­վով գրված գո­վազդն է:

 Ցն­ցող նո­րութ­յու­նից գլուխ­ներս կորց­րած մո­ռա­ցանք հարց­նել Վա­հա­նի մա­սին, հայրս էլ եր­ևի խու­սա­փեց պատ­մել: Հետև­յալ մի քա­նի օ­րը տխուր էր, եր­ևի թե դա­վա­ճա­նի դե­րում էր զգում ի­րեն: Ինչ ա­րած` հայրս միշտ էլ քաղցր ստի փո­խա­րեն նա­խընտ­րում էր դա­ռը ճշմար­տութ­յու­նը:            

   Հասմիկ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ