 - Աղջկանս ծննդատանը քրդի լամուկի հետ են փոխել,- կատակում էր հայրս, նկատի ունենալով հակվածությունս դեպի խայտաբղետ գույները: Ընկճվում էի, խեղճանում, շատ էի ուզում հայ լինել: Հետո, ռադիոալիքներ որսալիս, հայ լինելու «զգոնությունս» թուլանում էր, ու հապաղում էի քրդական ալիքը փոխել՝ ախր շատ լացախեղդ ու սրտաճմլիկ էր երգում երգիչը, չէր երգում՝ ինձ անհասկանալի լեզվով դարդ էր պատմում:
-Հա՛, էլի՛, էս աղջիկը քրդի արյուն ունի,- կեսկատակ հաստատում էր հայրս:
Երգչի ձայնը ամուր գրանցվեց հիշողությանս մեջ, դարձավ ինձ համար անուշ, գունաշատ մանկությանս խորհրդանիշներից մեկը:
Ինչպե՞ս ենք մտերմանում օտար մշակույթին: Ինչպե՞ս են մեջս համատեղվում Կոմիտասը, Բախը, Ստինգը, Ռեյ Չարլզը և… քրդական երգը: Պատասխան չունեմ, փոխարենը՝ ժպտում եմ…Հայրս երևի մի բան գիտեր…
Տատս պատմում էր, որ մահից փրկված վանեցի գաղթական պապս ժամերով լսում էր քրդական երգը ու թաքուն աչքերը սրբում էր…
Այս ամենը հիշեցի այսօր՝ պատահմամբ, թեև պատահական ոչինչ այս կյանքում չկա, հնարովի մեր պատասխաններն են միայն պատահական:
 Ամենագո ֆեյսբուք՝ ինչքան էլ ծաղրենք, ինչքան էլ ուրանանք, այն իր օգտակար կողմերն էլ ունի՝ էլ ինչպես էի գտնելու մանկությունս զարդարած քրդալեզու երգչին, մանավանդ, որ չէի էլ փնտրում… Թուրքալեզու հայկական կայքերից մեկը տեղադրել էր քրդերեն երգ Կարապետե Խաչոյի կատարմամբ: Երգչի անունը, բնականաբար, ինձ զարմացրեց, ու սենյակը, ինչպես տասնամյակներ առաջ հայրենական տանս, լցվեց սրտակեղեք մեղեդիով: Նա էր, մանկությանս երգիչը, տխուր, ողբերգական ճակատագրով հայրենակիցներիցս մեկը, ում կյանքի ոդիսականը, ինչպես կծկտուր տեղեկություններից դուրս քաղեցի, կզարմացներ հոլիվուդյան ամենա՜-ամենա՜ սցենարիստին:
Karapetê Xaçօ-ն ծնունդով Բաթման գյուղաքաղաքից էր: 20-րդ դարի հասակակից հայորդին ականատես է լինում բնօրրանի բնաջնջմանը, իր եղբայր Աբրահամի, քույրերի՝ Մանուշակի ու Հեզալի հետ հրաշքով փրկվում է մահից, շնորհիվ քրդերենի իմացության: Թուրք զինվորը կարծում է, թե «քուրդ» երեխաները կորցրել են ծնողներին և ազատ է արձակում, որպեսզի փնտրեն նրանց: Երբևէ շեն, հարուստ տան զավակները դեգերումներով հայտնվում են Սիրիայում, դառնում են մուրացկաններ: Նրանք հստակ գիտակցում էին, որ առժամանակ պետք է թաքցնեն իրենց հայ լինելը: Պատուհասի նման էր նրա քրոջ ամուսնությունը մահմեդականի հետ: Եղբայրներով օր ու գիշեր աշխատում էին «փեսայի» մոտ: «Ծառայի ծառա էի», - հիշել է նա այդ օրերը,-«Միայն երգն էր փրկում, երգում էի անգամ այն պահին, երբ եղբայրս մահացավ»: Հայրենի օրրանի կարոտը եղբոր մահից հետո ավելի է նրան ձգում, և նա դիմում է հանդուգն քայլի, փորձում է հատել թուրք- սիրիական սահմանը: Այդ շրջանում սահմանը հսկում էր ֆրանսիական լեգեոնը, ինչին և անդամագրվում է 15- ամյա Կարապետը: Ծառայությունը ձգվում է ամբողջ 15 տարի: Բարի, կենսասեր երիտասարդը ձեռք է բերում բազմաթիվ ընկերներ, սովորում ֆրանսերեն: Նա բոլորի կողմից սիրված էր իր երգերով: Երկար ծառայողական գիշերները բազմազգի զինվորները կարճում էին նրա արևելյան խորհրդավոր, տխուր մեղեդիների տակ: Ֆրանսիացիներն առաջարկում են նրան մեկնել ֆրանսիա, խոստանալով հրաշալի պայմաններ: Բայց Կարապետը նախընտրում է այլ ճակատագիր՝ ամուսնանում է Եվա անունով հայուհու հետ, և նորածին որդու՝ Սերոբի հետ 1946 թվականին երիտասարդ ընտանիքը հայրենադարձվում է Խորհրդային Հայաստան, հաստատվում Երևանում: Karapetê Xaçօ-ն աշխատանքի է անցնում Հայաստանի Ռադիոկոմիտեի քրդական բաժնում, որն, ի դեպ, «Ռյա թազա» թերթի հետ միասին այն տարիներին գրեթե ամբողջ աշխարհում քրդալեզու լրատվական միակ միջոցներն էին: Հիշում եմ, Մոսկվայի Լոմոնոսովի համալսարանի սիրիացի, իրաքցի քուրդ ուսանողները հենց այդ պատճառով իրենց պրակտիկան անցկացնում էին միայն Հայաստանում:
Պարզվում է՝ Xaçօ-ն Dengbêj հորջորջված ժանրի ամենամեծ վարպետն էր: Այս ժանրը ենթադրում է տխուր, հերոսական պատմությունների պոետիկ, երաժշտական մատուցում: Այն լսելու, զգալու համար լեզվին տիրապետելն ամենևին կարևոր չէ: Եվ այնուամենայնիվ՝ հետաքրքիր է՝ ինչու՞ այն հոգեհարազատ էր փոքրիկ աղջնակիս համար…
Karapetê Xaçօ-ն իր մահկանացուն կնքեց 2005 թվականին, 105 տարեկան հասակում: Նրա մասին գրական աղբյուրները ցավալիորեն լռում են: Ինքս ինձ չեմ ներում, որ Ռադիոկոմիտեում աշխատելու տարիներին, անկասկած է՝ անտարբեր անցել եմ կնճիռներով ակոսված դեմքով ծեր անծանոթի կողքով ու ճիգ էլ չեմ արել իմանալու, թե ո՞վ է դարի հասակակից այս ծերուկը…
Ռիմա ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ
При полном или частичном использовании материалов ссылка на газету "Армянская Церковь" обязательна, при цитировании статьи в интернет-ресурсах гиперссылка на //armenianchurch.do.am обязательна.
Категория: Статьи |
