«Ի ծննդե ես կապ­ված եմ իմ ար­մատ­նե­րին: Պարս­կաս­տա­նում ապ­րածս տա­րի­նե­րին հա­յացքս միշտ դե­պի Հա­յաս­տանն էր: Պապս ա­ռա­վոտ կա­նուխ արթ­նա­նում էր և­ ար­ևա­ծա­գին հաս­տատ պի­տի եր­գեր «Ա­ռա­վոտ լու­սոն»: Շատ հե­տաքր­քիր ա­րա­րո­ղութ­յուն էր. մար­դը պաշ­տում էր այն հզոր ար­ևը, որ կե­նաց սկիզբն է: Պապս Ար­ևելք նա­յե­լու փո­խա­րեն թեք­վում էր դե­պի Հ­յու­սիս: Մի ան­գամ հարց­րե­ցի՝ «Ին­չու՞ ես Հ­յու­սիս նա­յում»: Պա­տաս­խա­նեց. «­Մեր Ար­ևել­քը Հ­յու­սիսն է, ուր Հա­յաս­տանն է՝ մեր եր­կի­րը: Այս նա­խա­դա­սութ­յու­նը կրթա­կան նա­խա­դա­սութ­յուն է: Ամ­բողջ իմ կյան­քի ըն­թաց­քում այս նա­խա­դա­սութ­յունն է ինձ մղել դե­պի Հայ­րե­նիք: Իմ ոտ­քը այս հո­ղի վրա շատ ա­մուր է»:

Մինչ Հայ­րե­նի­քում վերջ­նա­կա­նա­պես հաս­տատ­վե­լը ի­րա­նա­հայ ա­վիաին­ժե­ներ Ա­վո Հով­հան­նիս­յա­նը հա­վա­քել է աշ­խար­հասփ­յուռ հայ հոգ­ևոր ար­ժեք­նե­րը միակ մի մի­տու­մով՝ դրանք վե­րա­դարձ­նել Հա­յաս­տա­նին, կենտ­րո­նաց­նել Հայ­րե­նի­քում, քա­նի որ «այդ ար­ժեք­նե­րը ու­րիշ տե­ղում փրկված չեն և ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քում դառ­նում են օ­տա­րի սե­փա­կա­նութ­յուն»: Ա­վոն ին­քը իր ըն­տա­նի­քի հետ Հայ­րե­նիք վե­րա­դար­ձավ իր տոհ­մի ՝ Նա­խիջ­ևա­նից Շահ Ա­բա­սի կող­մից Պարս­կաս­տան՝ Նոր Ջու­ղա տե­ղա­հան­վե­լու ճիշտ չորս­հար­յու­րամ­յա տա­րե­դար­ձին, 2003 թվա­կա­նին:

«Ա­ռա­ջին ան­գամ Հա­յաս­տան ե­կա 1986-ին, Մա­տե­նա­դա­րա­նի հրա­վե­րով, 46 տա­րե­կան հա­սա­կում: Շատ բարձր տպա­վոր­վե­ցի: Ի­հար­կե՛, մար­դիկ այն տա­րի­նե­րին այլ էին, ա­վե­լի հան­գիստ, ա­վե­լի զբաղ­ված էին: Ա­ռա­վե­լութ­յուն­ներ կա­յին՝ կրթա­կան, մար­զա­կան, մշա­կու­թա­յին շատ մեծ մի­ջա­վայր էր: Ինչ խոսք, շու­կա­յա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը փո­խե­ցին ի­րա­վի­ճա­կը: Այ­սօր հոգ­ևոր սնունդ ստա­նա­լու հա­մար դժվա­րին պայ­ման­ներ են: Մար­դը չկա­րո­ղա­նա­լով ստեղ­ծել ա­մե­նա­հա­սա­րակ կեն­ցա­ղա­յին բա­րե­կե­ցութ­յու­նը իր և­ իր ըն­տա­նի­քի հա­մար, չա­րա­նում է, չի հաշտ­վում մյուս­նե­րի հետ, փնտրում է մի աղբ­յուր, որ պահ­պա­նի ի­րեն, իր ըն­տա­նի­քը, սկսում է հո­գե­բա­նո­րեն փոխ­վել: Այդ տագ­նապն ու հո­գե­կան ա­նա­ռողջ վի­ճա­կը ծնում է այն ան­հա­մե­րաշ­խութ­յու­նը, որ մեր հա­սա­րա­կութ­յուն մեջ է տի­րում: Ե­թե մարդ ի­րեն չի ճա­նա­չում, նրա հա­մար միան­շա­նակ  տար­բե­րութ­յուն չկա, թե որ­տեղ և­ ում կող­քին է ապ­րում:

Օ­տա­րա­մո­լութ­յու­նը շատ է խո­րա­ցած և­ ար­մա­տա­ցած մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րի մեջ, ե­թե սրան ա­վե­լաց­նենք նաև հայ­րե­նա­սի­րութ­յան պա­կա­սը, ա­պա պատ­կե­րը շատ տխուր կլի­նի: Այս կար­ևոր հան­գա­մանք­նե­րին պետք է փոք­րուց, դեռևս ման­կա­պար­տե­զից ու­շադ­րութ­յուն դարձ­վի, որ­պես­զի ե­կող սե­րուն­դը այս տա­րած­քը ի­րե­նը զգա: Գ­րե­թե ստրու­կի կար­գա­վի­ճա­կը, գո­յութ­յու­նը պահ­պա­նե­լու հա­մար, ու­զած-չու­զած՝ մեր իշ­խո­ղին հպա­տակ­վե­լը շա­տե­րի մոտ դար­ձել է բնա­վո­րութ­յուն: Այս խնդիր­նե­րը լու­ծե­լի են՝ ինչ­պես մտել են մեր մեջ, այն­պես էլ կա­րե­լի է նրան­ցից ձեր­բա­զատ­վել՝ ան­կա­րե­լի բան չկա: Հայ­րե­նա­սի­րութ­յուն, ազ­գա­սի­րութ­յուն, ի­րար սի­րել. սրանք ար­ժեք­ներ են, ո­րոնց վե­րա­դառ­նա­լը մեծ փո­փո­խութ­յուն­ներ կբե­րի. այս­պի­սի հար­ևան­նե­րով շրջա­պատ­ված այս տա­րած­քի մեջ միայն ա՛յս գոր­ծոն­նե­րով կպահ­պա­նենք մեզ: Փա­խուս­տով ո­չինչ չի՛ ստաց­վի, դա լու­ծում չէ՛:  Օ­տա­րա­մո­լութ­յու­նը ազ­գա­յին հի­վան­դութ­յուն է: Թ­վում է, թե չորս­հար­յու­րամ­յա պատ­մութ­յուն ու­նե­ցող, ա­մուր հիմ­քե­րով պարս­կա­հայ գա­ղու­թը հա­յա­պահ­պան­ման դրա­կան օ­րի­նակ է : Բայց դա միայն պատ­րանք է: Մեր ազ­գը մշտա­պես մարդ­կա­յին է մտա­ծել, բայց մեր շրջա­պա­տը, մաս­նա­վո­րա­պես  իս­լա­մա­կան աշ­խար­հը կտրա­կա­նա­պես այլ կերպ է վար­վել: Ինչ խոսք, դրան նպաս­տել է նաև կրո­նա­կան ֆուն­դա­մեն­տա­լիզ­մը: Իսկ մենք, ա­րի ու տես, օ­տար­նե­րին մե­զա­նից բարձր ենք գնա­հա­տել: Դա ճիշտ չէ: Ցան­կա­ցած այլ երկ­րում, վեր­ջին հաշ­վով, մեր հայ­րե­նա­կի­ցը երկ­րորդ կար­գի մարդ է: Ե­թե մենք ման­կուց ի­մա­նանք մեր ար­ժե­քը այս­պես չենք վար­վի ու մտա­ծի: Մենք խեղ­ճա­նում ենք, չի­մա­նա­լով մեր պատ­մութ­յու­նը, ան­մի­ջա­պես հանձն­վում ենք գայ­թակ­ղութ­յուն­նե­րին: Այ­սօր մե­րոնք լքում են նաև Պարս­կաս­տա­նը:  Գա­ղու­թում ընդ­հա­նուր առ­մամբ 30 հա­զար հայ է մնա­ցել: Բո­լո­րի վեր­ջը Հայ­րե­նիքն է, ա­պա ոչ՝ ուծ­վե­լու ենք, ինչ կա­տար­վեց ա­մե­րի­կա­հա­յութ­յան ա­ռա­ջին հոս­քի հետ: Ցա­վոք՝ նրան­ցից քչերն են պատ­մա­կան հայ­րե­նիք վե­րա­դառ­նում: Սա կա­րե­լի է բա­ցատ­րել թե՛ օբ­յեկ­տիվ, և թե՛ սուբ­յեկ­տիվ պատ­ճառ­նե­րով: Պետք է վերջ տալ Հայ­րե­նիք վե­րա­դառ­նա­լու կու­սակ­ցա­կան քա­րոզ­նե­րին: Մար­դիկ գա­լիս են ինչ-ինչ ակն­կա­լիք­նե­րով, չստա­նա­լով սպաս­վա­ծը՝ փախ­չում են, այս ան­գամ՝ մե­կընդ­միշտ: Ճիշտն այն է, որ հայ­րե­նա­դարձ­վե­լիս որ­ևէ ակն­կա­լիք չու­նե­նաս, բա­վա­րար­վես միայն ոտքդ քո հո­ղի վրա դնե­լով, մինչև ա­պա­գա ստեղ­ծես: Ես այ­սօր միայն մտա­ծում եմ՝ մի ծուխ ա­վե­լաց­նեմ մեր երկ­րում: Ու­րիշ ա­նե­լիք չու­նեմ, իսկ քա­ղա­քա­կա­նութ­յու­նը ինձ չի հե­տաքրք­րում: Ե­թե մարդ կու­սակ­ցա­կան գա­ղա­փա­րա­խո­սութ­յամբ է մե­ծա­նում, նրա մեջ չի ամ­րա­նում հայ­րե­նա­սի­րութ­յու­նը: Ե­թե ան­պա­տաս­խա­նա­տու այս վի­ճա­կը շա­րու­նակ­վի, մենք ոչ միայն լե­զուն, այլ այս փոք­րիկ հո­ղակ­տորն էլ կկորց­նենք, ո­րով­հետև ամ­բողջ աշ­խար­հը այս փոքր տա­րած­քը ա­ռանց հա­յե­րի է սի­րում: Սա նոր պատ­մութ­յուն չէ. մենք խան­գա­րել ենք նրանց ի­րենց ստրա­տե­գիա­յում, ո­րով­հետև մենք այլ կերպ ենք մտա­ծել: Մեր ժո­ղո­վուրդն ու­նի մի մեծ հատ­կութ­յուն. ա­մե­նաս­պառ­ված ժա­մա­նակ մեկ ծիլ է դուրս գա­լիս և շտ­կում է ա­մեն ինչ: Այդ մեկ ծի­լը մենք միշտ պա­հես­տում ու­նենք: Ես եր­բեք չեմ հա­մա­ձայ­նի, թե սպառ­վել ենք: Ե­թե հո­գե­բա­նո­րեն ձգտում ես մի բա­նի՝ անհ­նար է չհաս­նել: Ն­պա­տա­կաուղղ­ված է­ներ­գիան բազ­մա­պատկ­ված վե­րա­դառ­նում է քեզ:

Ա­վոն Հա­յաս­տա­նում հասց­րել է լի­նել գրե­թե ա­մե­նուր: «Անհ­րա­ժեշտ է ճա­նա­չել այն տա­րած­քը, ուր ապ­րում ես, ծա­նո­թա­նաս տե­ղա­ցի­նե­րի հետ. դա շատ հե­տաքր­քիր է:  Ե­թե այս ա­մե­նը չի­մա­նաս՝ ապ­րելդ ա­վե­լորդ է:Ա­մե­նուր բուն ժո­ղովր­դի ապ­րե­լա­կերպն է ինձ հե­տաքրք­րել: Այդ­պես է փոխ­վում մար­դու մտա­հո­րի­զո­նը:

-­Մարդս ու­նի միակ ա­ռա­քե­լութ­յուն. ապ­րել, ստեղ­ծա­գոր­ծել, նոր սերն­դին կյանք տալ, իր Հայ­րե­նի­քը զար­գաց­նել: Սո­վո­րա­կան մար­դը, որ օժտ­ված չէ ինչ-ինչ շնորհ­նե­րով, թող մի հատ ծառ տնկի: Ես ինքս իմ Հայ­րե­նի­քում մի ամ­բողջ այ­գի՛ են տնկել:

ՀԳ. «ԱՌԱՋԻՆ ՁԵՌՔԲԵՐՈՒՄԸ»

Մայ­րա­կան պա­պու­տա­տիս տան պա­տից կախ­ված էր շրջա­նա­կի մեջ առ­ված մա­գա­ղա­թե մի թերթ՝ Ա­վե­տա­րա­նից: Վա­ճա­ռա­կան պապս այն ձեռք էր բե­րել Հնդ­կաս­տա­նում. շու­կա­յում տես­նում է մա­գա­ղա­թե այս կտո­րը, ո­րի տե­րը չգի­տեր ան­գամ, թե ինչ է այն: Հինգ ոս­կով պապս գնում է և­ աչ­քի լույ­սի պես պա­հում: Օ­րե­րից մի օր պա­պիս դի­մե­ցի այն ինձ նվի­րե­լու խնդրան­քով: «Ի՞նչ ես ա­նե­լու»,-հարց­րեց նա: Պա­տաս­խա­նե­ցի, թե՝ կու­ղար­կեմ Հա­յաս­տան՝ Մա­տե­նա­դա­րան: Պա­պաս կան­չեց տա­տիս ու «պատ­վի­րեց». «Ե­թե ես շուտ մա­հա­նամ, ի­մա­ցիր՝ այս մա­գա­ղաթն Ա­վո­յինն է, ե­թե դու՝ ինքս կտամ»: Տա­րի­ներ անց տա­տիս ձեռ­քից ստա­ցա 12–րդ դա­րի ձե­ռա­գիր այդ մա­գա­ղա­թը, ո­րը հանձ­նե­ցի այդ օ­րե­րին դա­սա­խո­սութ­յուն­նե­րով Ս­պա­հա­նի հա­մալ­սա­րա­նում հան­դես ե­կող Մա­տե­նա­դա­րա­նի աշ­խա­տակ­ցին: Ն­րա հետ ինձ ծա­նո­թաց­րեց ա­պա­գա Գա­րե­գին Ա­ռա­ջի­նը, որ այդ ժա­մա­նակ Թե­մի Ա­ռաջ­նորդն էր, իսկ ես կրում էի Նոր Ջու­ղա­յի թան­գա­րա­նի տնօ­րե­նի պաշ­տո­նը: Հոգ­ևոր Հայրն ա­սաց. «­Հան­դիպ­ման գա­լիս հետդ վերց­րու այն, ինչ ու­զում էիր նվի­րել Հա­յաս­տա­նին»:

Գրառեց՝ Հասմիկ ԶԱՔԱՐՅԱՆ

՛՛՛՛2012 թվա­կա­նին հրա­տա­րակ­ված այս գիր­քը ներ­կա­յաց­նում է հա­վա­քորդ և ն­վի­րա­տու Ա­վո Հով­հան­նիս­յա­նի 40 –ամ­յա գոր­ծու­նեութ­յու­նը, մաս­նա­վո­րա­պես՝ Նոր  Ջու­ղա­յից մեծ դժվա­րութ­յուն­նե­րով Հա­յաս­տան տե­ղա­փո­խած և Հայ­րե­նի­քի հոգ­ևոր –մշա­կու­թա­յին, գի­տա­կան, ու­սում­նա­կան կենտ­րոն­նե­րին նվի­րա­բե­րած նրա հա­վա­քա­ծու­նե­րը, նվի­րատ­վութ­յուն­նե­րը, ո­րոնք գի­տա­կան, ճա­նա­չո­ղա­կան անգ­նա­հա­տե­լի ար­ժեք ու­նեն: «Ես հստակ գի­տակ­ցում էի, որ մեր սե­փա­կա­նութ­յու­նից դուրս այս ար­ժեք­նե­րը օ­տար երկ­րում կոր­չե­լու են: Ինչ­քան կա­րո­ղա­ցել եմ՝ հա­վա­քել եմ, ինչ չեմ կա­րո­ղա­ցել՝ լու­սա­պատ­կեր­նե­րի եմ վե­րա­ծել»:՛՛՛՛