 - Փայլուն ու երջանիկ ապագայի գրավականը միայն պատմական հաղթանակների, նվաճումների հիշատակությունները չեն, այլ նաև պարտությունների և կորուստների լիարժեք գիտակցումը,- խոսակիցս մոլդավահայության հոգևոր հովիվ, Քիշինյով քաղաքի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու վանահայր Սահակ աբեղա Շաքարյանն է:- Այս ոգով պետք է դաստիարակենք մեր մատաղ սերնդին: Մենք մեր պատմական փայլուն անցյալով հպարտանում ենք, սակայն երբեք չպետք է մոռանանք նախկինում թույլ տված բացթողումներն ու վրիպումները, մեր կորուստներն ու պատմության սև էջերը: Միայն այսպես կկարողանանք ճիշտ կառուցել մեր ապագան:
Սահակ աբեղա Շաքարյանը ծնվել է Արցախի Հանրապետության Մարտունու շրջանի Խնուշինակ գյուղում: Դեռևս դպրոցական տարիներին որոշել էր ընդունվել Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի Գևորգյան Հոգևոր Ճեմարան: 1991-ին, դպրոցն ավարտելուց հետո, 17- ամյա պատանին զենքը ձեռքին միացավ հայ աշխարհազորայիններին, հայրենի Արցախի սահմանները պաշտպանելու համար: Այդ օրերին էր, որ ռումբերի աղմուկի ներքո մկրտվեց հայ մշակույթի և հայագիտության երախտավոր Մակար արք. Բարխուդարյանի ծննդավայր Խնածախ գյուղի հնամենի եկեղեցում: 1992-ի օգոստոսի 15- ռմբակոծության ժամանակ ծանր վիրավորվեց: Ապաքինվելուց հետո, 1993 թվականին ընդունվեց Էջմիածնի Գևորգյան հոգևոր ճեմարան: 1999 թվականին, ճեմարանն ավարտելուց հետո նա ձեռնադրվում է սարկավագ, իսկ 2000 -ին` կուսակրոն քահանա: 2001 թվականին, Վեհափառ Հայրապետի տնօրինությամբ, Սահակ աբեղա Շաքարյանը նշանակվում է Երևանի Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր եկեղեցու հոգևոր հովիվ:
Սահակ աբեղա Շաքարյանը վերահրատարակել և մի շարք լեզուներով թարգմանել է Սիմեոն Երևանցի Վշտակիր կաթողիկոսի հոգևոր գրական ժառանգությունը: 2004 թվականին Վեհափառ Հայրապետի տնօրինությամբ նշանակվել է Տավուշի մարզի Բերդ քաղաքի և տարածաշրջանի հոգևոր հովիվ, ուր նպաստել է հոգևոր կյանքի զարթոնքին, կազմակերպել եկեղեցիների վերանորոգման աշխատանքները: 2008 թվականի հոկտեմբերից նա ստանձնել է Քիշինյով քաղաքի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու վանահոր և մոլդովահայության հոգևոր հովվի պաշտոնը:
- Ի՞նչ վիճակում գտաք մոլդովահայ համայնքը:
-Հայերը Մոլդովայում հաստատվել են դեռևս միջնադարում: Համայնքն ունի պատմական հարուստ անցյալ: Հայ ընտանիքների առանձին խմբեր Մոլդովայի տարածքում հաստատվել են նախքան այս պետության կազմավորումը: Մեր հայրենակիցների մի մասը գաղթել ու վերաբնակվել է այստեղ Հայաստանի տարբեր շրջաններից, մի մասն էլ Ղրիմից, Լեհաստանից և այլ վայրերից: Դեռևս 1401 թվականին Սուչավայում հիմնվել է հայկական եպիսկոպոսություն:Հայտնի են հայկական ակտիվ կենտրոններ Սարոկին, Բենդերին, Քիշնևը, Կաուշանին, Գրիգորիպոլիսը: Մեր հայրենակիցները եղել են շնորհաշատ արհեստագործներ, զբաղվել են առևտրով, այգեգործությամբ: Հայերի հոսքը Մոլդովա զգալի չափերի է հասել պետության կազմավորումից հետո: Մոլդովայի իշխաններից ոմանք մշտական բնակության և առևտրով զբաղվելու համար աշխատասեր, ստեղծարար այս ժողովրդին մեծ լիազորություններ են ընձեռել: Այսպես օրինակ, Ալեքսանդր Բարին 1407 թվականին առաջարկել է հայ վաճառականների հարկերը կրճատել, այն պայմանով, եթե վերջիններս մշտական բնակություն հաստատեն Սուչավա, Սերետ և Չերնովցե քաղաքներում: Արդյուքում` շուրջ 700 հայ ընտանիք Լեհաստանից գաղթում և վերաբնակվում է Սուչավայում: Այս նույն մոլդովացի իշխանը 1418 թվականին օժանդակում է 3000 հայ ընտանիքների վերաբնակեցմանը Սուչավա, Բելգորոդ, Բոտաշան, Դորոգո, Խոտին, Վասլույ քաղաքներում:
 Թուրքիայի կողմից Ղրիմի նվաճումից հետո 1475 թվականին նորանոր հայ ընտանիքներ Ղրիմից շարժվում և բնակություն են հաստատում հյուրընկալ այս երկրում: 15-րդ դարում հայերը մեծամասամբ ապրել են Բելգորոդում, ինչը միանգամայն բնական է. պատմական այդ ժամանակահատվածում Մոլդովայի տնտեսական կյանքում մեծ էր այդ քաղաքի դերը: Թուրքիայում ֆրանսիայի դեսպան Ժիլբեր դե Լաննուան 1421 թվականին լինելով Բելգորոդում, իր հուշերում նշում է այդ քաղաքում եկեղեցի ունեցող հայկական գաղութի առկայության մասին: ֆրանսիացի ճանապարհահորդ Վ. Վավրինը 1445 թվականին լինելով Մոլդովայում, ուշադրություն է դարձում այն հանգամանքին, որ Բելգորոդում հայերին պատկանող շատ նավեր կան:
15-րդ դարում հայկական մի ստվար բնակչություն կար Յասում, Բոտոշանում, ուր մեր հայրենակիցները իրենց եկեղեցին կառուցել էին դեռևս 14 դարում:
1812 թվականին Բեսարաբիան Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելուց հետո Քիշինյովում հաստատվում է Բեսարաբիայի հայոց թեմի հոգևոր առաջնորդությունը, որը տարբեր տարիների գլխավորել են Գրիգոր արք. Զաքարյանը, Ներսես Աշտարակեցին, Գաբրիել արք. Այվազյանը և ուրիշներ: Հետաքրքիր է նշել, որ հայազգի հայտնի գործիչ Մանուկ բեյ Միրզոյանի կառուցած Հնչեշտ ավանում գործում էր հայկական դպրոց, որի տնօրենն էր Մսեր Մսերյանը: Մանուկ բեյ Միրզոյանի կալվածքում եղել է նաև հայկական եկեղեցի, որի հիմքի վրա մեր օրերում կառուցել են շինարարական ուսումնարանի շենք: Բեսարաբիայում իրենց գործունեությունն են ծավալել Հ. Ալամդարյանը, ցարական հետապնդումներից այստեղ հանգրվանած Միքայել Նալբանդյանը: Հիշատակության է արժանի նաև այն փաստը, որ Մեծ եղեռնի օրերին Մոլդավայի հայաշատ կենտրոններն ստեղծել են հանգանակության կոմիտեներ, սովյալ ու գաղթական մեր հայրենակիցներին օգնելու համար:
Հրաշալի ավանդույթներ ու պատմական հարուստ անցյալ ունեցող Մոլդովայի հայ համայնքը հետխորհրդային տարիներին հայտնվեց մեկուսացման մեջ և նրա գործունեությունը փոքր ինչ նվազեց: Դա պայմանավորված է նրանով, որ համայնքի կապն ընդհատվել էր Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնից և Մայր Հայրենիքից: Խզվել էր կապը քրիստոնեական հավատքի և հոգևոր ազգային ավանդությունների աղբյուր հանդիսացող Մայր եկեղեցու և նրա սպասավորի միջև: Համայնքը չուներ հոգևոր հովիվ, չկար գործող եկեղեցի: Ժամանակ առ ժամանակ այցելու հովիվները, բնականորեն, անկարող էին ամբողջությամբ բավարարել հավատացյալների հոգևոր պահանջները:
Վերջին տասնամյակում մեր եկեղեցին իսկապես ծաղկում ապրեց և մեծ հաջողություններ արձանագրեց հավատացյալների հոգիներում հայ հավատքը վերստին սերմանելու և ամրապնդելու առաքելության մեջ: Անմասն չմնաց մոլդովահայ համայնքը: Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի օրհնությունն այսօր հասանելի է Մոլդովայում ապրող յուաքանչյուր հայորդու:
Այսօր կարող ուժերը համախմբելու հետևողական աշխատանք է տարվում, փորձ է արվում հավատ ու հայեցի շունչ հաղորդել մեր հայրենակիցներին, համափմբել նրանց և միասնական ուժերով հաղթահարել առկա դժվարությունները, հասնել լուրջ այն ելակետին, որից պիտի սկսվի մոլդովահայերի հոգևոր, ազգային, հասարակական, մշակութային նոր վերելքը: Ամեն հայորդի, ուր էլ լինի, պարտք ունի կատարելու Մայր հայրենիքի և Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի հանդեպ: Ըստ այդմ, նպատակ ունենք մոլդովահայության հոգու խորքում արթնացնել այդ սուրբ պարտքի զգացումը: Փորձում ենք ամրապնդել վերածնվող համայնքի հավատն ու նվիրումը հանդեպ նախնյաց սուրբ ավանդության ու դարավոր հոգևոր ժառանգության: Փորձում ենք ամրապնդել այն գիտակցությունը, որ յուրաքանչյուր հայորդու հաջողություն ու ձեռքբերում Մայր Հայրենիքի հզորության ու կայացման գրավականն է:
Գործնական մի շարք քայլեր են ձեռնարկվել: Հանրային հեռուստատեսության առաջին ալիքով ամփոփ հաղորդում է պատրաստվել հայ ժողովրդի դարավոր մշայույթի, քրիստոնեական հավատքի, պատմության, կենցաղի վերաբերյալ: Այսօր, ցավոք, մեզ արդեն հայտնի մի շարք պատճառներով, աճում է մի սերունդ, որ գրեթե ոչինչ չգիտի իր ժողովրդի պատմության ու մշակույթի մասին: Հաղորդումը լայն արձագանք ունեցավ:
 Շատ ջերմ են հարաբերությունները պետական իշխանությունների հետ, որոնք ամեն կերպ սատարում են մեզ: Մոտ ապագայում նպատակ ունենք Սուրբ Աստվածածին եկեղեցուն կից ունենալ մշակութային կենտրոն, հայորդեաց տուն, որով պիտի ապահովենք մեր ազգի զավակների շփումը միմիանց հետ:
Սիրով նշենք նաև, որ վերջերս Բենդերի քաղաքում բացեցինք հայկական կիրակնօրյա դպրոց: Աջակից ունեինք քաղաքի հարգարժան գործարարներից Արամ Գասպարյանին, որի չորս որդիները դարձան դպրոցի սաները: Դասավանդվում են հայոց լեզու, գրականություն, պատմություն: Մայրենին չմոռանալու և մայրենի լեզվին տիրապետելու համար դպրոց են հաճախում քառասունից ավելի տարբեր տարիքի հայորդիներ: Մայրաքաղաքի Լոմոնոսովի անվան կենտրոնական գրադարանում կազմակերպվել է Հայաստանին նվիրված միջոցառում- երեկո: Նման մի երեկույթ կազմակերպվեց 53-րդ ռուսական լիցեյի ութերորդ դասարանի աշակերտների կողմից:
-Ո՞վքեր են ներկայացնում այժմյան մոլդովահայությունը:
-Համայնքն ունի ակադեմիկոսներ. պատմաբաններ, օտար լեզուների մասնագետներ, գործարարներ, երաժիշտներ և այլն: Դպրաց դաս ստեղծելու աշխատանքներ են տարվում: 1830 թվականով թվանշված մի հետաքրքիր նամակ է պահպանվել: Քիշինյովի քաղաքապետը դիմել է խնդրանքով Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին, որպեսզի վերջինս հայոց եկեղեցապատկան կալվածքներից տարածք տրամադրի տեղացիների համար դպրոց կառուցելու նպատակով: Ցավալի է, որ այսպիսի հզոր իրողությունից քիչ բան է պահպանվել: Աշխատել է պետք` լավագույն արդյունքների հասնելու համար առկա են բոլոր նախապայմանները:
|
